دروغگو؟ همه ما هستيم!
"حقيقت از همه چيز پايدارتر است"... اينطور گفته ميشود، اما تجربه از دير زمان خلاف اين گفته زيبا را نشان داده است.اکنون به عقيده دانشمندان، روانشناسان، عصب شناسان، و متخصصين تکامل، دروغ گفتن نه تنها پديده ای پيچيده است، بلکه بخش بزرگی از هوش اجتماعی ما را تشکيل ميدهد.
"به يکديگر دروغ نگوييد" .فرمان هشتم تورات. زمانی روی سنگ تراشيده شده، امروز به اندازه کاغذی که روی آن نوشته ميشود ارزش ندارد. هر انسانی دروغ ميگويد، با هدفداري، از روی عادت، زيرکانه. بله،شما (خواننده عزيز) هم همينطور!می گوييد اينطور نيست؟ پس حتما در پایان مهمانی قبلی، به ميزبان خود با صراحت گفته ايد که چقدر ميهمانيش خسته کننده بوده است!
اينکه فريب و دروغ همراهان دائمی ما هستند،مدتهاست که به اثبات رسيده است. در سال ۱۹۹۷ گرالد جليسون ۱، متخصص روانشناسی در دانشگاه کاليفرنيای جنوبي، در يک پروژه تحقيقاتی صحبتهای روزانه حدود ۲۰ نفر را در مدتی معين، با روش ضبط گفتگوهای آنان، زير نظر گرفت.نتيجه: حتی صادقترين افراد مورد آزمايش، به طور متوسط هر هشت دقيقه يک بار دروغ گفته بودند."البته بيشتر آنها دروغهای کوچکی بودند، ولی به هر حال دروغ، دروغ است" . از نظر جليسون بزرگترين دليل دروغگويی ما اين است که به دنبال عذری برای رفتاری از خود ميگرديم که در چشم ديگران بد جلوه می کند.مثل وقتی که برای دير رسيدن خود ،ترافيک را بهانه مي آوريم،در حاليکه(خودمانيم!) اصلا خيال نداشتيم که به موقع برسيم. در تحقيقات جليسون، بزرگترين دروغگوها، کسانی بودند که در اجتماع نسبت به ديگران بيشتر فعال بودند، مثل فروشنده ها، وکيلها، پزشکان، يا خبرنگاران.
به گفته پاول اکمن ۲، يکی از پيشقدمان تحقيق درباره دروغگويي، دروغ گفتن چنان بخش مهمی از زندگی ما را تشکيل ميدهد که فهميدن بهتر اين پديده برای همه جوانب زندگی انسانی میتواند حائز اهمیت باشد.برای این منظور، دانشمندان و متخصصان مغز و اعصاب، در آزمايشگاه از افراد مورد آزمايش، در عين دروغگويی نوار مغزی تهیه می کنند، و همینطور فعالیت قسمتهای مختلف مغز را نیز اندازه می گیرند. در عین حال،روانشناسان میمیک و حالت صورت این افراد را تحت نظر می گیرند، و سعی میکنند رفتار "لو دهنده" ما را در دروغگویی بشناسند، و همینطور بفهمند که بچه ها از کی و به چه صورت دروغگویی را می آموزند.
شگفت انگيز اين است که نتيجه تحقيقات دانشمندان در اين مورد، جنبه منفی دروغگويی را کم رنگتر ميکند.بسياری از متحقين تکامل(انسان) عقيده دارند که اين استعداد شگرف انسان برای تحریف ظريفکارانه واقعيت، آنقدرها جای تاسف ندارد، چرا که در بيشتر موارد اين دروغگوييها دليل بر گرايش ما به بدی نيست، بلکه بيشتر بخشی از هوش اجتماعی ما است. دیوید نایبرگ ۳،پروفسور رشته فلسفه و علوم اجتماعی در دانشگاه نیویورک می گوید: " گفتن حقیقت بسیار افراطی اخلاقی شمرده میشود.بدون تحریف واقعیت و دروغگویی رابطه پیچیده اجتماعی انسان اصلا ممکن نبود." یک دروغ اضطراری درباره زیبا بودن مدل جدید موی زن همسایه، به ایجاد یک رابطه خوب مطمئنا کمک بیشتری میکند تا گفتن واقعیت بی پرده. و همانند این مثال، بسیاری از دروغگویی های ما، نتیجه این خواسته است که اطرافیان خود را خوشحال کنیم، یا اینکه حد اقل سعی کنیم آنها را شرم زده یا دلشکسته نکنیم.
البته که این همیشه منظور ما نیست، دروغگویی در درجه اول برای منافع شخصی و خوش آمد گویی دیگران به کار برده میشود: انسان با تحریف ماهرانه حقیقت، رفتار بازی شده دوستانه، و صحنه سازیهای زیرکانه سعی میکند خود را به بهترین وجه ممکن نشان بدهد و حرف خود را پیش ببرد. طبق نتیجه تحقیقات رابرت فلدمن ۴، متخصص روانشناس از دانشگاه ماساچوست، که در آن ۲۴۲ دانشجوی زن و مرد شرکت کرده بودند، این امر بیشتر در مورد مردان صادق است. زنان مورد آزمایش او، بیشتر به این منظور دروغ میگفتند که احساس خوبی به طرف مقابل بدهند، مردان بیشتر قصد داشتند خود را اززاویه خوبی نمایش بدهند.
از نظر متحققین تکامل، زندگی اجتماعی با تمامی طبقه بندیها و رابطه های پیچیده اش، باعث پدید آمدن دروغ شده است.دروغگویی از روی قصد، تنها در رابطه های جمعی پیچیده توانسته است شکل بگیرد. شامپانزه هایی که به صورت گروهی زندگی میکنند نیز در کار نقش بازی کردن حرفه ای هستند و با مهارت خاصی در نمایش و گول زدن یکدیگر، بر سر غذا، و پارتنر جنسی خود با یکدیگر رقابت میکنند.
اگر حقیقت به یک چنین گوهر نایابی تبدیل شده است، این تنها کافی نیست که خود یک دروغگوی ماهر باشیم. کسی که نمیخواهد مرتب گول بخورد، باید این توانایی را هم داشته باشد که دروغها و بازیهای دیگران را نیز با مهارت کشف کند. متحققین تکامل معتقداند که دقیقا همین مسابقه بین دروغگویی هر چه ماهرانه تر و سعی بیشتر بر کشف آن، نیرویی است که باعث تکامل تاریخی هوش اجتماعی ما، یا حتی پیدایش زبان شده است. بعضی از متخصصین تا آنجا پیش میروند که عقید دارند حتی رشد بیولوژیک مغز انسان در طول تکامل،در نهایت نتیجه وجود این نیرو بوده است.
در تقویت این تئوری باید گفت که در پس هر دروغی، یک کار شگفت انگیز فکر ما نهفته شده است.چرا که توانایی پنهان واقعیت ،و ساختن داستانی ساختگی که بتواند جایگزین قابل باور آن باشد، نه تنها احتیاج زیادی به نیروی خلاقیت دارد، بلکه لازمه اش این است که بتوان خود را جای دیگری گذاشت: تنها کسی که میتواند خود را از دریچه چشم دیگران ببیند، این توانایی را دارد که نمایش خود را طوری کارگردانی کند که در چشم دیگری قابل قبول باشد. توانایی تصور اینکه بازی ما چطور در نظر دیگری جلوه میکند، این روش فکر مارپیچی، از خاصترین توانایی های انسان است.
ادامه دارد....