۲۳ شهریور، ۱۳۸۳
حس انتقام جويی ، حس قابل درکي است، با اين وجود بهتر است رامش کنيم!
چرا تقريبا هر انسانی عقيده دارد که به عنوان مثال بايد تروريست را مجازات کرد؟ ظاهرا دلايل عاقلانه و متعددی برای مجازات کسانی که عمل ناهنجاری انجام داده اند، وجود دارد.هر کدام از ما اگر بخواهيم دليل حس انتقام جويی خود را توضيح دهيم،ميتوانيم از اين دليلها استفاده کنيم.اما حس انتقام جويی ما،قبل از اينکه بيان کننده نياز ما باشد، يک عکس العمل احساسی است، يک موج ناگهانی احساسی که جزو طبيعت ماست. اين مبحث ارزش اين را دارد که در موردش به صورت پايه ای فکر کنيم، چرا که هر چه بيشتر ميل انتقام جويی خود را بيشتر بشناسيم، کمتر تحت تاثير آن به اشتباه کشيده ميشويم.
"موج ناگهانی" در واقع لغت دقيقی در اين باره نيست،چرا که منظور من تنها آن خشم اوليه نيست، بلکه آن باوريست که در آن خشم اوليه ايجاد شده و بعد از آن نيز پايدار می ماندو آن اینست که انتقام، حق جویی است، اينکه جايی آن بالا در آسمان، ترازوی عدالت دوباره ميزان ميشود اگر کسی که به ما بدی کرده است رنج بکشد.از هر کدام از ما که سوال شود، فورا دليلهای متعددی برای توضيح حس انتقام جوی خود پيدا ميکنيم:" اگر بدکاران بفهمند که بايد جزای صدمه هايی را که به ما وارد کرده اند بکشند، در آينده مرتکب چنين اعمالی نخواهند شد، اگر ديگران ببينند که ما پاسخ عملشان را خواهيم داد، با ما در نخواهند افتاد،..."
روانشناسان تکامل ميتوانند توضيح دهند که چرا انسانها در تمامی فرهنگها عقيده دارند که عمل خوب بايد پاداش ببيند، و عمل بد مجازات شود. با وجود اينکه نياکان ماقبل انسانی ما نميتوانستند اين مساله را آگاهانه درک کنند، ولی رفتار آنها به خاطر انتخاب طبيعت ، تحت تاثير آن قرار گرفت. از آنجا که حس انتقام جويی به آنها کمک مي کرده است که در جنگل اجتماع خود بتوانند زنده بمانند، ژنهای مخصوص اين رفتار به نسلهای بعدی منتقل شده است. کسی که در دنيای خشن شکار و شکارچی دارای حس انتقام جويی ضعيفی بوده، به گوشه ای رانده می شده است، غذا و جفتش ربوده می شده، و به اين شکل کم کم از صحنه حذف می شده است.
ما اين منطق داروينی را در خويشاوندان نزديک ژنی خود نيز می توانيم مشاهده کنيم: شامپانزه ها فقط در نزاع از خود دفاع نمي کنند، (کاری که تقريبا همه جانوران انجام می دهند) ، بلکه حمله کننده را مدتها بعد از نزاع هم به خاطر می اورند و از او انتقام می گيرند.حتی فرانس د وال ۱، متحقق رفتار ميمونها ، عقيده دارد که احتمالا آنها همان حس اخلاق و عدالت که در انسان وجود دارد را دارا هستند. از نظر مارتين دالي۲ و مارگو ويلسون ۳، روانشناسان تکامل، این حس در ما انسانها به این دلیل تا این حد تکامل یافته که ما آن را به وسیله زبان تکامل بخشیدیم. گزینش طبیعی ما، ما را اينطور شکل داده است که نه تنها به ضربه ها پاسخ مي دهيم، بلکه سعی مي کنيم اين انتقام گيری را در برابر ديگران موجه جلوه دهيم، تا برای خود همدستانی پيدا کنيم، يا حد اقل همدستان طرف مخالف را از فعاليت باز داريم. ما راه می افتيم و شروع ميکنيم به توصيف اينکه کسی به ما ناحقی کرده است، و بايد مجازات شود. اين کار با همراهی ديگران هم مواجه ميشود،چرا که غريزه انتقام جويی در تک تک ما زنده است.حتی صلح طلبان هم بايد فعالانه در برابر آن مقاومت کنند.
قانون گزينش طبيعت، اين تاثير ترس آور انتقام را کشف کرده، و در نياکان ما اين احساس را کاشته است که انتقام چيز خوبيست. بعدها انسان منطق نهفته در پشت اين ترس آوری را هم کشف کرد و آنرا قانونی کرد: عقيده به اينکه مجازات می ترساند، عميقا در اصول قانون قضايی ما جای گرفته است.
اما جالب اینجاست که قانون، انتقام را به خودی خود چيز خوبی ميداند، گذشته از تاثير ترس زای آن. چرا؟ چون قانونمندان ما هم (مثل بقیه انسانها) با اين غريزه به دنيا آمده اند که انتقام خوب است ،و از آنجا که حس انتقام جويی حس "بالاتری" است از مثلا گرسنگی يا ميل جنسي، به آن مجال قدرت نمايی بيشتری هم مي دهند. ما انتقام را خوب ميدانيم چون ۱- تاثير ترس آور دارد ۲- چون ما اخلاقا با آن احساس خوبی داريم، و برای اين با انتقام گيری احساس خوبی پيدا ميکنيم که در طول تاريخ انتقام گيری با تاثير ترس آورش کمک کرده است که رفتارهای خشونت بار مهار شوند.
اما ما (امروزه) اغلبا با موقعيتهايی سر و کار داريم که در آنها انتقام جويی عملا سودی به حال ما ندارد و اين "غريزه اخلاقی " نه تنها نتيجه عاقلانه ای به همراه نمي آورد،بلکه بر عکس باعث ميشود که دست به کارهای احمقانه ای بزنيم،به خصوص که موقعيت های اجتماعی ما کاملا با موقعيت های آغازین که در آنها اين غريزه طبيعی پايه گذاری شد،متفاوت است. يک مثال ساده: وقتی که در اتوبان ماشينی با سرعت بسيار زياد جلوی ماشين ما مي پیچد، حس انتقام جويانه ما زبانه ميکشد، اما مسلما راه عاقلانه اين است که به آن اهميتی ندهيم.مثال ديگر: بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر عکس العمل های ملی ، همان منطق قانون قضايی را دنبال کرد: گاهی سياست مداران تفسير مي کنند که يک ضربه انتقام جويانه چه سود هايی برايمان به همراه دارد، و گاهی ميگويند که بد کاران بايد مجازات شوند.بيشتر طرفداران عمليات انتقام جويانه از اين استدلال استفاده مي کنند که انتقام به خودی خود خوب و درست است.کافيست که جرج بوش رئيس جمهور آمريکا بگويد: "من عدالت میخواهم" تا (اکثريت) ملت آمريکا پشت سر او قرار بگيرند.
از اين قرار سياست (و زندگی ما) امروز در بيشتر موارد،راه خود را بر اساس بر آورد عواقب يک عمليات انتقام جويانه تعيين نمی کند،بلکه از يک احساس بدوی هدايت ميشود که در زمان های ماقبل تاريخ نتايج سودمندی داشته است، ولی در دوران پيشرفت صنعت و در جامعه مدرن امروزی آن نتايج سودمند را به همراه ندارد.
با تخليص و تحريف
نويسنده:روبرت رايت ۴،نويسنده کتابهای متعدد درباره روانشناسی تکامل
انتشار: مجله "روانشناسی امروز" ۵ ،دسامبر ۲۰۰۱
۱-Frans de Waal
۲-Martin Daly
۳-Margo Wilson
۴-Robert Wright
۵-Psychologie Heute, Dezember 2001
چرا تقريبا هر انسانی عقيده دارد که به عنوان مثال بايد تروريست را مجازات کرد؟ ظاهرا دلايل عاقلانه و متعددی برای مجازات کسانی که عمل ناهنجاری انجام داده اند، وجود دارد.هر کدام از ما اگر بخواهيم دليل حس انتقام جويی خود را توضيح دهيم،ميتوانيم از اين دليلها استفاده کنيم.اما حس انتقام جويی ما،قبل از اينکه بيان کننده نياز ما باشد، يک عکس العمل احساسی است، يک موج ناگهانی احساسی که جزو طبيعت ماست. اين مبحث ارزش اين را دارد که در موردش به صورت پايه ای فکر کنيم، چرا که هر چه بيشتر ميل انتقام جويی خود را بيشتر بشناسيم، کمتر تحت تاثير آن به اشتباه کشيده ميشويم.
"موج ناگهانی" در واقع لغت دقيقی در اين باره نيست،چرا که منظور من تنها آن خشم اوليه نيست، بلکه آن باوريست که در آن خشم اوليه ايجاد شده و بعد از آن نيز پايدار می ماندو آن اینست که انتقام، حق جویی است، اينکه جايی آن بالا در آسمان، ترازوی عدالت دوباره ميزان ميشود اگر کسی که به ما بدی کرده است رنج بکشد.از هر کدام از ما که سوال شود، فورا دليلهای متعددی برای توضيح حس انتقام جوی خود پيدا ميکنيم:" اگر بدکاران بفهمند که بايد جزای صدمه هايی را که به ما وارد کرده اند بکشند، در آينده مرتکب چنين اعمالی نخواهند شد، اگر ديگران ببينند که ما پاسخ عملشان را خواهيم داد، با ما در نخواهند افتاد،..."
روانشناسان تکامل ميتوانند توضيح دهند که چرا انسانها در تمامی فرهنگها عقيده دارند که عمل خوب بايد پاداش ببيند، و عمل بد مجازات شود. با وجود اينکه نياکان ماقبل انسانی ما نميتوانستند اين مساله را آگاهانه درک کنند، ولی رفتار آنها به خاطر انتخاب طبيعت ، تحت تاثير آن قرار گرفت. از آنجا که حس انتقام جويی به آنها کمک مي کرده است که در جنگل اجتماع خود بتوانند زنده بمانند، ژنهای مخصوص اين رفتار به نسلهای بعدی منتقل شده است. کسی که در دنيای خشن شکار و شکارچی دارای حس انتقام جويی ضعيفی بوده، به گوشه ای رانده می شده است، غذا و جفتش ربوده می شده، و به اين شکل کم کم از صحنه حذف می شده است.
ما اين منطق داروينی را در خويشاوندان نزديک ژنی خود نيز می توانيم مشاهده کنيم: شامپانزه ها فقط در نزاع از خود دفاع نمي کنند، (کاری که تقريبا همه جانوران انجام می دهند) ، بلکه حمله کننده را مدتها بعد از نزاع هم به خاطر می اورند و از او انتقام می گيرند.حتی فرانس د وال ۱، متحقق رفتار ميمونها ، عقيده دارد که احتمالا آنها همان حس اخلاق و عدالت که در انسان وجود دارد را دارا هستند. از نظر مارتين دالي۲ و مارگو ويلسون ۳، روانشناسان تکامل، این حس در ما انسانها به این دلیل تا این حد تکامل یافته که ما آن را به وسیله زبان تکامل بخشیدیم. گزینش طبیعی ما، ما را اينطور شکل داده است که نه تنها به ضربه ها پاسخ مي دهيم، بلکه سعی مي کنيم اين انتقام گيری را در برابر ديگران موجه جلوه دهيم، تا برای خود همدستانی پيدا کنيم، يا حد اقل همدستان طرف مخالف را از فعاليت باز داريم. ما راه می افتيم و شروع ميکنيم به توصيف اينکه کسی به ما ناحقی کرده است، و بايد مجازات شود. اين کار با همراهی ديگران هم مواجه ميشود،چرا که غريزه انتقام جويی در تک تک ما زنده است.حتی صلح طلبان هم بايد فعالانه در برابر آن مقاومت کنند.
قانون گزينش طبيعت، اين تاثير ترس آور انتقام را کشف کرده، و در نياکان ما اين احساس را کاشته است که انتقام چيز خوبيست. بعدها انسان منطق نهفته در پشت اين ترس آوری را هم کشف کرد و آنرا قانونی کرد: عقيده به اينکه مجازات می ترساند، عميقا در اصول قانون قضايی ما جای گرفته است.
اما جالب اینجاست که قانون، انتقام را به خودی خود چيز خوبی ميداند، گذشته از تاثير ترس زای آن. چرا؟ چون قانونمندان ما هم (مثل بقیه انسانها) با اين غريزه به دنيا آمده اند که انتقام خوب است ،و از آنجا که حس انتقام جويی حس "بالاتری" است از مثلا گرسنگی يا ميل جنسي، به آن مجال قدرت نمايی بيشتری هم مي دهند. ما انتقام را خوب ميدانيم چون ۱- تاثير ترس آور دارد ۲- چون ما اخلاقا با آن احساس خوبی داريم، و برای اين با انتقام گيری احساس خوبی پيدا ميکنيم که در طول تاريخ انتقام گيری با تاثير ترس آورش کمک کرده است که رفتارهای خشونت بار مهار شوند.
اما ما (امروزه) اغلبا با موقعيتهايی سر و کار داريم که در آنها انتقام جويی عملا سودی به حال ما ندارد و اين "غريزه اخلاقی " نه تنها نتيجه عاقلانه ای به همراه نمي آورد،بلکه بر عکس باعث ميشود که دست به کارهای احمقانه ای بزنيم،به خصوص که موقعيت های اجتماعی ما کاملا با موقعيت های آغازین که در آنها اين غريزه طبيعی پايه گذاری شد،متفاوت است. يک مثال ساده: وقتی که در اتوبان ماشينی با سرعت بسيار زياد جلوی ماشين ما مي پیچد، حس انتقام جويانه ما زبانه ميکشد، اما مسلما راه عاقلانه اين است که به آن اهميتی ندهيم.مثال ديگر: بعد از حوادث ۱۱ سپتامبر عکس العمل های ملی ، همان منطق قانون قضايی را دنبال کرد: گاهی سياست مداران تفسير مي کنند که يک ضربه انتقام جويانه چه سود هايی برايمان به همراه دارد، و گاهی ميگويند که بد کاران بايد مجازات شوند.بيشتر طرفداران عمليات انتقام جويانه از اين استدلال استفاده مي کنند که انتقام به خودی خود خوب و درست است.کافيست که جرج بوش رئيس جمهور آمريکا بگويد: "من عدالت میخواهم" تا (اکثريت) ملت آمريکا پشت سر او قرار بگيرند.
از اين قرار سياست (و زندگی ما) امروز در بيشتر موارد،راه خود را بر اساس بر آورد عواقب يک عمليات انتقام جويانه تعيين نمی کند،بلکه از يک احساس بدوی هدايت ميشود که در زمان های ماقبل تاريخ نتايج سودمندی داشته است، ولی در دوران پيشرفت صنعت و در جامعه مدرن امروزی آن نتايج سودمند را به همراه ندارد.
با تخليص و تحريف
نويسنده:روبرت رايت ۴،نويسنده کتابهای متعدد درباره روانشناسی تکامل
انتشار: مجله "روانشناسی امروز" ۵ ،دسامبر ۲۰۰۱
۱-Frans de Waal
۲-Martin Daly
۳-Margo Wilson
۴-Robert Wright
۵-Psychologie Heute, Dezember 2001
